1.Կետերի փոխարեն դիր բառեր, որոնք կկապվեն կրկնադիր շաղկապներով: Թանձր մառախուղի մեջ չէին երևում ո ՛չ ծառերը ո՝չ տփերը Ու միանգամից լռեցին թե ՛ Նրան մերժում էին ամենքը՝ և՛…
2.Տրված առածներում գծերի փոխարեն տեղադրիր համապատասխան շաղկապը. թե, ո ՛չ…ո ՛չ, որ, մինչև, որպեսզի, կամ…կամ: — առուն ջուր գա, գորտի աչքը դուրս կգա: Ամռան արևից ինչ հասկացա, — ձմռան արևից ինչ հասկանամ: — խաչն իմն է, զորությունը ես գիտեմ: Հարևանիս սիրում եմ, — մատիս դարման անի: — կտամ կով, — կհագնեմ մով: Մին մի տա,— երկու չուզի:
3.Կարծում եմ, որ մայրաքաղաքի այս սյունազարդ դահլիճների մեջ, գեղեցկության, արվեստի ու տվայտանքների այս քաղաքում ես կխամրեմ: Կարծում եմ`մայրաքաղաքի այս սյունազարդ դահլիճների մեջ, գեղեցկության, արվեստի ու տվայտանքների այս քաղաքում ես կխամրեմ: Երևում էր, որ ծածկած շուկայի վերակացուն ազնիվ մարդ է: Երևում էր` ծածկած շուկայի վերակացուն ազնիվ մարդ է: Նրան թվում էր, թե գյուղացիք չեն ըմբոստանալու: Նրան թվում էր` գյուղացիք չեն ըմբոստանալու: Նրա խոնարհ, հեզ բնավորության շնորհիվ ինը տարի էր, ինչ ընտանիքում խաղաղություն էր տիրում: Նրա խոնարհ, հեզ բնավորության շնորհիվ ինը տարի էր` ընտանիքում խաղաղություն էր տիրում: 4. Զեղչեք հետևյալ նախադասությունների շաղկապները: Տեսնես, թե ինչ պատահեց հորս: Տեսնես՝ ինչ պատահեց հորս հետ։ Նա գիտե, թե ինչ է պատերազմը: Նա գիտի՝ ինչ է պատերազմը Նա մտածում էր, որ այնքան էլ ապահով չէ Զեյթունը:
Ասում են, թե նրա ջուրն ինքնահոս է: Նա հեռադիտակով տեսել էր, որ թուրքական ձախ թևը մոտենում էր իրենց թաքստոցներին: Այս էլ քանի օր է, ինչ գրասենյակից դուրս չի եկել: Չգիտեմ, թե ինչպես հայտնվեցի որսորդական տնակի մոտ: Արդեն երրորդ օրն է, ինչ քայլում է անապատով: 5. Ուղղեք կետադրական սխալները: Նրան թվում էր, մահը վրա է հասնում: Անտառի անհամար ծառերը մրցման մեջ են, ով կարող է ավելի շատ ջերմություն կլանել: Թվում էր` թե դժգոհ են մեկմեկուց: Նա մտածում է, այնքան էլ պաշտպանված չէ իրենց թաքստոցը:
Առաջադրանքներ: 1. Ընդգծել շաղկապները։ Եթե, իսկույն, այնտեղ, բայց, և, մյուս, բոլոր, թեև, սակայն, որովհետև, ինչպես, այս, որպեսզի, պատճառով, դեպի, քանզի, նաև, բացի, քանի որ։
2։.Կազմել նախադասություններ՝ գործածելով եթե, որպեսզի, որովհետև, սակայն, իսկ, և շաղկապները։
Ես քեզ կոգնեմ, եթե դու ինձ նույնպես օգնես։
Ես վազում եմ, որովհետև ուշանում եմ։
Ես ազատ ժամանակ ունեի, սակայն այն սխալ օգտագօրծեցի։
Եղբայրս ֆիլմ էր դիտում, իսկ ես դաս էի սովորում։
Ես աշխատանքս վերջացրեցի, և մայրիկս որոշեց ինձ տանի քայլելու։
3.Կետադրել նախադասությունները և ընդգծել շաղկապները:
Երբ (ստորադասական) պորտուգալացիները հայտնագործեցին Սուրբ Հեղինե կղզին նա պատված էր համատարած անտառով: Կղզյակում խոզեր ու այծեր թողեցին, որ (ստորադասական) նավաբեկությունից տուժած մարդիկ կարողանան որոշ ժամանակ այնտեղ ապրել: Ամենուրեք բավականաչափ կենդանիներ կային, և (համադասական) մարդիկ չէին մտածում դրանց վերանալու մասին: Որսորդությունը դարձավ նաև սպորտ, իսկ (համադասական) սպորտին հատուկ է ռեկորդներ սահմանելու ձգտումը: Արևելյան մի տիրակալ տիրակալ հռչակվեց նրանով, որ (ստորադասական) անձամբ հազար առյուծ խփեց: Մի ժամանակ առյուծների մռնչյունը լսվում էր Հունաստանից մինչև Հիմալայան լեռների ստորոտը, բայց (համադասական) այսօր այդ վայրերում առյուծներ չկան:
Բաբելացի մի հայտնի վաճառական — առևտրական մահացել էր Հնդկաստանում: Աղջկանամուսնացնելուց- դստերը պսակելուցհետո նա, իր կարողությունը-հարստությունը բաժանելով երկու հավասար մասերի, ժառանգություն էր թողել երկու որդիներին: Բացի դրանից, նա երեսուն հազար ոսկի նվեր-ընծա էր թողել այն որդուն, որին կհաջողվեր ապացուցել, որ ինքն ավելի- շատ է սիրում հորը: Ավագ-մեծ որդին հոր պատվին մի հուշարձան կառուցեց, իսկ երկրորդ որդին իր ստացած ժառանգության մի մասն քրոջ օժիտին ավելացրեց: Բոլորն այն կարծիքին էին, որ ավագ որդին է հորը ավելի շատ սիրում, մինչդեռ կրտսերը-փոքր քրոջն է սիրում: Ուստի միաբերան -միաձայն պնդում էին, որ այդ երեսուն հազարը պիտի ավագ որդուն հատկացվի: Անաչառ— ազնիվ մի դատավոր երկուսին էլ իր մոտ կանչեց և առանձին-առանձին զրուցեց նրանց հետ: Ավագ եղբորը նա ասաց. -Ձեր հայրը ամենևին-բոլորովին էլ չի մեռել-մահանալ նա իր վերջին հիվանդությունից բուժվել է և վերադառնում է Բաբելոն: — Օրհնյալ լինի Աստված, — պատասխանեց երիտասարդը,- բայց այդ հուշարձանը ինձ վրա շատ թանկ նստեց: Դատավորը նույն բանը նաև կրտսեր եղբորն ասաց. -Օրհնյալ լինի Աստված,- ասաց կրտսերը,- եսիմ ողջ ունեցվածքը -կարողություն հորս կվերադարձնեմ, բայց ես կուզենայի-կցանկանայ, որ իմ տվածը թողներ քրոջս: — Դուք ոչինչ չեք վերադարձնի,- ասաց դատավորը,- ավելին, դուք ևս երեսուն հազար ոսկի կստանաք, որովհետև ձեր հորը բոլորից շատ եք սիրում:
5.Առաջին շարքի բառերի դիմաց 2-րդ շարքից ընտրիր և գրիր բացատրությունները. հածել-դեգերել, հեծել-տառապել, հեծկլտալ-հեկեկալ, հեծնել- ձի նստել,
6.Ո՞ր դարձվածքի իմաստն է սխալ բացատրված. բերանը ջուր առնել – չխոսել կյանքի ընկեր- ազնիվ, լավ ընկեր դանակը ոսկորին հասնել- համբերությունը հատնել հոգու հետ խաղալ – ձեռ առնել
Յուրօրինակ գեղեցկություն ունի Հայաստանի աշունը։ Բնությունը զարմանալիորեն հիացնում է իր նախշազարդ հագուստով։ Ծառերի վրա ոսկու պես բոցկլտում են գույնզգույն տերևները։ Երգեցիկ թռչունները թռչում են։ Նրանք շուտով ճամփորդելու են դեպի հարավ։ Շնորհիվ երկնքում կախված ոսկեզօծ գնդիՙ շուրջբոլորը շողարձակում է ու ցանկալի ջերմություն։ Անձրևաբեր ամպերը սահում են երկնքում։ Նրանք մեթընդմերթ փաթաթվում են արևին և կորցնում կեսօրվա պայծառությունը։ Մեղմօրոր քամին քնքշաբար խաղում է աշնանային գունագեղ ծաղիկների հետ։ Նրանք հանդարտորեն նազում են ու հասկանում, որ արդեն հրաժեշտ են տալու մայր արևին։ Աշնան թախիծի մեջ թաքնվել է բնության հմայքը։ Տեքստից դուրս գրել հինգ վերացական գոյական, հինգ ածական, հինգ մակբայ, հինգ կապ:
Կապեր կոչվում են այն բառերը, որոնք բառ կապում են բայական անդամին և նրա հետ միասին դառնում են բայական անդամի լրացում։ Կապերը ըստ շարադասության լինում են երեք տեսակ՝
Նախադրություններ, որոնք դրվում են կապվող բառից առաջ (առանց, ըստ, իբրև, որպես, հօգուտ, փոխանակ, դեպի,նախքան, միշտ, առ, չնայած, ի, հակառակ, հանուն և այլն)։
Ետադրություններ կոչվում են այն բայերը, որոնք դրվում են կապվող բառից հետո (առթիվ, անց, առջև, հետ, վերաբերյալ, ներքո, նման, պես, փոխարեն, օգտին, վրա, մասին, միջև, մեջ, տակ, համար և այլն)։
Երկդրություններ կոչվում են այն կապերը, որոնք կարող են դրվել և՛ կապվող բառից առաջ և՛ կապվող բառից հետո (ընդդեմ, շնորհիվ, բացի, համաձայն, չնայած, անկախ)։
Կապերը նախադասություն անդամ ինքնուրույն չեն լինում և հարցի չեն պատասխանում։
Առաջադրանքներ:
1.Տրված կապերի հետ գործածիր երկուական գոյական:
Ընդդեմ-թշնամու — առջի առանց-ընկերների — թշնամների նման-մայրիկի — պապիկի շնորհիվ-խորհրդի — եղբոր ըստ-պայմանների — կանոնկարգի հանուն-եղբոր — ընտանիքի մինչ- հանդիպում — առավոտ նկատմամբ-քրոջ -եբոր վրա-սեղանի- աթոռի համաձայն-կանոնների — պայմանագրի
2.Փակագծերում տրված բառերից ընտրեք տվյալ նախադասությանը համապատասխանողը:
Հրացաններ որոտացին, և շողացին սրեր, ամպերի (փոխարեն, փոխանակ) քարափների վրա նստեց այրվող գյուղերի մուխը: Գործը սկսելուց առաջ պետք է մի քանի օր ծանոթանամ (նյութերին, նյութերի հետ): Եղանակային անբարենպաստ պայմանների (հետևանքով, շնորհիվ) այս տարի պտղատու այգիները բերք չտվեցին: Դպրոցականների կյանքի անվտանգությունն ապահովելու (կապակցությամբ, համար) կառուցվեց ստորգետնյա անցում: Ամեն ինչ հասկացա՝ բացառությամբ Ձեր ասած վերջին (նախադասությունից, նախադասության):
3.Շարքում առանձնացրու նախադրություններն ու ետադրությունները:
Ի դեմս,, պես, հանուն, հանձին, բացառությամբ, նկատմամբ, չնայած, առթիվ, հանդերձ, անկախ, համար, հեռու, դեպի, ներքո, հօգուտ, վերաբերյալ, նման, որպես, մինչև, բացի, :
Նախադրություններ-Ի դեմս , հանուն ,հանձին, բացառությամբ, չնայած, առթիվ, անկախ, դեպի, հօգուտ, որպես, մինչև, բացի
Ետադրություններ -պես, նկատմամբ, հանդերձ, համար, հեռու, ներքո, վերաբերյալ, նման,
4.Յուրաքանչյուր շարքում ընդգծի՛ր կապը։
Երբ, բացի, որովհետև, այնտեղ մտերմորեն, ամենուրեք, դեպի, ստեպ-ստեպ վրա, որևէ, և, մյուս ինչու, յուրաքանչյուր, մասին, մասամբ հանուն, անուն, այնքան, սույն։
Մակբայները արտահայտում են գործողության հատկանիշ, ցույց են տալիս տեղ, ժամանակ, ձև, չափ ու քանակ:Լինում են՝ ձևի՝ արագ, արագ-արագ, արագորեն, արտաքուստ, բարեկամաբար, բարոյապես, բացեիբաց, գործնականորեն, գիտակցաբար, դանդաղ, դանդաղորեն, զույգ-զույգ, իսկույն, լրջորեն, խստիվ, կամաց, կամաց-կամաց, մեկ-մեկ, հազիվհազ, հանկարծ, հապճեպ, հիմնովին, հոտնկայս, հետզհետե, հօգուտ, ձեռաց, մեղմիվ, մեն-մենակ, մերթընդմերթ, մեղմիվ, միասին, միանգամայն, միաձայն, ներքուստ, շարունակ, շտապ, ջոկ-ջոկ, սրտանց, ի սրտե, ուշի-ուշով (ուշիուշով), քաջաբար, փոխեփոխ և այլն։
ժամանակի՝ այժմ, արդեն, այլևս, այսուհետև, այնուհետև, այսօր, ամսեամիս, առայժմ, առհավետ, առմիշտ, ապա, գիշեր-ցերեկ, դեռ, դեռևս, երբեք, երեկ, ընդմիշտ, ժամ առ ժամ, ժամանակ առ ժամանակ, հար, հավետ, հավիտյան, հետագայում, հետո, հիմա, հնուց, հնում, մանկուց, միշտ, մշտապես, նախ, նախապես, նախօրոք, ներկայումս, շուտ, շուտով, վաղ, վաղը, վաղուց, վաղօրոք, վերջերս, վերջիվերջո, տարեցտարի, րոպե առ րոպե, ուշ, ցարդ, ցայժմ, ցմահ, օրըստօրե, օրեցօր, օր օրի և այլն։
տեղի՝ ամենուր, ամենուրեք, այլուր, բերնեբերան, դեմառդեմ, դեմ դիմաց, դեսուդեն, դեմ հանդիման, դռնեդուռ, գյուղեգյուռ, երկրեերկիր, հետ, ընդառաջ, հեռու, հեռու-հեռու, մեջտեղ, սարնիվեր, վեր, վար, վերուստ, տեղ-տեղ և այլն։
չափի՝ ամենևին, ամբողջովին, ավել, ավելի, ավելի ևս, առավել, առավելապես, բավականին, բավական, բազմիցս, բնավ, բոլորովին, գերազանցապես, գրեթե, դարձյալ, եռակի, երիցս, է՛լ ավելի, ընդամենը, լիովին, կիսով չափ, կրկին, կրկնակի, հազիվ, հաճախ, հաճախակի, համարյա, մասամբ, մասնակիորեն, մեկ-մեկ, մեկիկ-մեկիկ, մոտավորապես, նորից, շատ, շատ-շատ, չափազանց, սակավ առ սակավ, փոքր առ փոքր, փոքրիշատե, քիչ-քիչ և այլն։
Ընդհանրական՝ որոնք տարբեր տեքստերում տարբեր իմաստներով կարող են հանդես գալ. առաջ, անընդհատ, անմիջապես, արտաքուստ, ներքուստ, դեմ դիմաց, իսկույն, հաճախ, շարունակ, միանգամայն, ստեպ-ստեպ և այլն։
Առաջադրանքներ:
1. Դուրս գրել մակբայները և որոշել տեսակը:
Մարդկությունը վերջերս -ժամանակի ամեն ինչ չէ, որ իմանում է իր մոլորակի մասին:
Մինչև հիմա-ժամանակիհայտնաբերում են դամբարաններ ու քաղաքներ:
Մոտ ժամանակներս կատարված հետազոտությունները ցույց են տվել, որ նորածին երեխաները չեն սիրում ջազը և սիրով-ձև լսում են քնքուշ երաժշտություն:
Ճապոնական մի ընկերություն ուր որ է — ժամանակի սկսելու է գրպանի հեռուստացույցների արտադրություն:
Սարքերն ասում էին, որ այսօր—ժամանակի պիտի ուժեղ երկրաշարժ լիներ:
Զարմացած թագավորը դանդաղ-ձև նստեց գահին:
Սոված առյուծները զույգ-զույգ-չափի՝ կանգնեցին նրա գահավորակի մոտ:
Օդը կամաց-կամաց սկսեց սառչել, անձրևը հորդացավ:
Նրանք ընկերներ էին և միասին-ընդհարական շատ դժվար ճանապարհ էին անցել:
Զինվորները հրամանատարի կենացը հոտնկայս—ձև էին խմում:
Մի ուլիկ ժայռից—տեղ ցած ընկավ:
Փահլևանները գյուղեգյուղ—տեղ ընկած՝ ելույթներ էին ունենում:
Կամակոր տղան դեսուդեն—տեղ շպրտեց խաղալիքները:
Հանրապետությունում տեղ-տեղ—տեղ սպասվում են տեղումներ:
Գզիրն ընկավ դռնեդուռ— տեղ, էլ չթողեց տուն-կտուր:
Թափառաշրջիկը ամբողջովին-ձև թրջվել էր անձրևից:
Նա հաճախ—ժամանակ է դասից բացակայում:
Աշակերտները իսպառ—չափ մոռացել են գիրք կարդալը:
Նրա ձայնը գրեթե—ընդհանրական չէր լսվում:
Լևոնին ամենևին— ընդհանրական չէր հետաքրքրում ուրիշի ասածը:
2.Հետևյալ մակբայները գործածեք բայի հետ։
Քաջաբար- կռվել
աստիճանաբար- իջնել
օրեցօր — նիհարել
խորապես- զխճալ
շարունակ- աշխատել
կուզեկուզ- քայլել
հավիտյան- քնել
սրտանց- կատարել
գյուղեգյուղ- քայլել
լռելյայն- համաձայնվել
բերնեբերան- ասել
արագ-արագ- վազել
վերջնականապես- կռվել
հոտնկայս- ծափահարել
ներքուստ- տխրել
շատ-շատ- ուտել
Մակբայ կազմող ածանցները կոչվում են մակբայակերտ ածանցներ: Մակբայակերտ են հետևյալ ածանցները։
-(ա)բար -աստիճանաբար, քաջաբար , արիաբար
(ա)պես -նմանապես , խստապես , խորապես
-(ա)վարի -մարդավարի , հայավարի , գազանավարի
-իվ- խստիվ
-ովին -գլխովին — ազգովին , նորովի
-որեն -մեղմորեն — խստորեն , լրջորեն
-ուստ -վերուստ — ներքուստ
Առաջադրանք: Վերը նշված շարքերում ավելացնել ևս երկուական ածանցավոր մակբայ:
Դավիթ Սարգսյանի բլոգ 